دانشگاه فرهنگیان، دانشگاهی برای تأمین، تربیت و توانمندسازی معلمان و نیروی انسانی وزارت آموزش و پرورش در ایران است. این دانشگاه در سال ۱۳۹۰ با تجمیع کلیه مراکز تربیت معلم سراسر ایران تأسیس شد و دارای حدود ۹۸ واحد دانشگاهی (در قالب ۶۴ پردیس و ۳۴ مرکز وابسته به پردیس) و بیش از ۶۵ هزار دانشجو میباشد. دانشگاه فرهنگیان از بزرگترین و گستردهترین دانشگاههای ایران است و محمود مهرمحمدی سرپرستی آن را بر عهده دارد.
تأسیس
دانشگاه فرهنگیان در دی ۱۳۹۰، با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و با تجمیع کلیه مراکز تربیت معلم سراسر ایران تأسیس شد و از سال ۱۳۹۱ شروع به کار کرد. این دانشگاه هر چند نوپاست اما متکی به پیشینه صد ساله مراکز تربیت معلم در ایران است. این دانشگاه طبق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مستند به راهکارهای زیر است:
راهکار ۱/ ۱۱ - استقرار نظام ملی تربیت معلم و راهاندازی دانشگاه ویژه فرهنگیان با رویکرد آموزش تخصصی و حرفهای تربیت محور توسط وزارت آموزش و پرورش با همکاری دستگاههای ذیربط
راهکار ۲/ ۱۱ - طراحی و ارتقای نظام تربیت حرفهای معلمان در آموزش و پرورش با تأکید بر حفظ تعامل مستمر دانشجومعلمان با مدارس و نهادهای علمی و پژوهشی در طی این دوره و فراهم آوردن امکان کسب تجربیات واقعی از کلاس درس و محیطهای آموزشی.
راهکار ۱۰/ ۱۱ - جلب مشارکت دانشگاههای برتر و حوزههای علمیه در امر تربیت تخصصی-حرفهای و دینی معلمان، کارشناسان و مدیران با همکاری دانشگاه فرهنگیان
دانشگاه فرهنگیان دارای شخصیت حقوقی و استقلال اداری و مالی و وابسته به وزارت آموزش و پرورش است و به صورت هیئت امنایی اداره میشود. با تأسیس «دانشگاه»، مجتمع آموزش عالی پیامبر اعظم (ص) و مراکز تربیت معلم تحت پوشش آن در این دانشگاه ساماندهی شده است. این دانشگاه کار تربیت معلم را از سال ۱۳۹۱ با جذب ۲۵ هزار دانشجوی متعهد خدمت آغاز کرد.
آموزش
دانشگاه فرهنگیان در حال حاضر سه نوع دانشجو میپذیرد: ۱. دانشجوی کارشناسی پیوسته (دانشجومعلم): این افراد با مدرک تحصیلی دوره متوسطه و از طریق آزمون سراسری و پس از مصاحبه و گزینش انتخاب میشوند. نحوه آموزش این دانشجومعلمان به صورت تماموقت و شبانهروزی است. برنامه کلاسی این دانشجومعلمان روزهای شنبه تا چهارشنبه است. آنان از ابتدای تحصیل به استخدام آموزش و پرورش درمیآیند و تعهد خدمت میدهند و پس از پایان تحصیلات به عنوان معلم در مدارس مشغول به کار خواهند شد.
۲. دانشجوی کارشناسی ناپیوسته (معلمدانشجو): این افراد در واقع معلمان دارای مدرک کاردانی هستند که در دوره کارشناسی ناپیوسته ادامه تحصیل میدهند. برنامه کلاسی این معلمدانشجویان معمولاً روزهای پنجشنبه و جمعه است یعنی روزهایی که مدارس تططیل است و آنان میتوانند در کلاسها شرکت کنند.
۳. دانشجوی کارشناسی ارشد از میان معلمان، که در حال حاضر به شکل محدود است و در آینده تعداد بیشتری دانشجو را در رشتههای متعدد و مورد نیاز آموزش و پرورش خواهد پذیرفت.
توجه به فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) از جمله راهبردهای دانشگاه است و ایجاد سامانه الکترونیکی واحد و یکپارچهای که تمام اطلاعات و روند کاری دانشگاه را در بر بگیرد در اولویت است. همچنین برای آموزش فناوری به دانشجویان «کارگروه توسعه سواد فاوا دانشجومعلمان» سندی در اینباره تدوین کرده است.
رشتههای تحصیلی
رشتههای کارشناسی پیوسته در حال حاضر عبارتند از: دبیری شیمی، راهنمایی و مشاوره (مشاوره - فعالیتهای پرورشی)، دبیری زیستشناسی، دبیری تاریخ، دبیری جغرافیا، دبیری الهیات و معارف اسلامی، آموزش زبان و ادبیات فارسی، تربیت دبیر زبان انگلیسی، علوم تربیتی (آموزش و پرورش کودکان عقب مانده ذهنی)، دبیری فیزیک، دبیری علوم اجتماعی، آموزش تربیت بدنی (پیش دبستانی، دبستانی، دوره متوسطه)، ارتباط تصویری، دبیری زبان و ادبیات عرب، دبیری ریاضی، علوم تربیتی (آموزش و پرورش پیش دبستانی و دبستانی)
آزمون جامع
قرار است در پایان تحصیلات، دانشجومعلمان آزمون جامع (پایانی) معلمی را بگذرانند تا بر اساس آن گواهینامه صلاحیت معلمی را دریافت کنند و بتوانند در مدارس تدریس نمایند. سرپرست دانشگاه فرهنگیان در اینباره گفته است: مولفههای آزمون چهار مورد است؛ یکی معدل فرد است که البته وزن نسبتاً کمتری دارد و وزن ۲۰ درصدی دارد. معدل ۱۵ به بالا پیش بینی شده است که به ازای هر یک نمره معدل، ۴۰ امتیاز تعلق بگیرد. دوم آزمون کتبی است؛ آزمون کتبی آزمونی است که بیشتر مولفهٔ دانش موضوعی و تربیتی افراد را مطابق آنچه که در برنامه تربیت معلم آمده مورد سنجش قرار میدهد.
مولفه سوم آزمون عملکردی است، آزمون عملکردی وزنش ۲۵ درصد است و ۲۵۰ نمره. این آزمون مولفه فوقالعاده مهمی است چرا که در اینجا به سنجش مهارتها و شایستگیهای حرفهای خیلی نزدیک میشویم. دانشجو و به عبارتی فارغالتحصیل با مسائل آموزشی مواجه میشود و در مواجهه با این مسائل باید توانمندی خودش را برای تحلیل موقعیت مسئله دار آموزشی و تربیتی و ارائه طریق برای خروج از آن وضعیت و فایق آمدن بر آن نشان بدهد.
مهمترین مولفه در سنجش صلاحیت حرفهای معلمی «پوشه کار حرفهای» است. پوشه کار در واقع عبارت است از جایی که تمام دستاوردهای دانشجو در عرصههای مختلف و خصوصاً در عرصههای فرهنگی و اجتماعی و عمدتاً در زمینههایی که به شکل داوطلبانه، انتخابی و اختیاری وارد شده (در کانونهای دانشجویی، انجمنهای مختلف علمی، تشکلهای مختلفی که در دانشگاه دورهها، اردوها، انواع و اقسام برنامههایی که جزو برنامههای الزامی دانشگاه نیست) شرکت کرده است. دستآوردهای ناشی از شرکت در این فعالیتها و کاروزی که جز برنامههای الزامی است، در پوشه کاری ثبت و ضبط خواهد شد که ۳۵۰ نمره به آن تعلق میگیرد.
تربیت معلم از میان دانشآموختگان سایر دانشگاهها
طبق ماده ۲۸ اساسنامه دانشگاه فرهنگیان، این دانشگاه میتواند مطابق ضوابط و مقررات وزارت آموزش و پرورش از میان دانشآموختگان سایر دانشگاهها دانشجو جذب کند و دوره یکساله مهارتآموزی معلمی را برای آنان تدارک ببیند و در صورت موفقیت به آنان گواهی صلاحیت معلمی اعطا نماید.
با تأسیس دانشگاه فرهنگیان قرار شده تا نیروهای مورد نیاز وزارت آموزش و پرورش از طریق این دانشگاه تأمین شود در حالیکه فارغ التحصیلان و نیروهای شایسته سایر دانشگاهها که تعدادشان نیز کم نیست علاقهمند برای حضور در بدنه آموزش و پرورش کشور هستند ولی در شرایط کنونی فرصت این کار را ندارند چرا که فارغالتحصیل دانشگاه فرهنگیان نیستند. عدهای از صاحبنظران براین باورند که میتوان از ظرفیت فارغ التحصیلان سایر دانشگاهها برای جبران کمبود نیروی انسانی مورد نیاز آموزش و پرورش بهره جست و در کنار جذب نیرو از میان فارغ التحصیلان دانشگاه فرهنگیان روشهای سریعتر و کم هزینهتر دیگری را برای جذب نیرو در آموزش و پرورش به کار گرفت.
محمود مهرمحمدی سرپرست دانشگاه فرهنگیان در اینباره گفته است: طبق اساسنامه دانشگاه فرهنگیان میتوانیم فارغ التحصیلان سایر دانشگاهها را با گذراندن دوره آموزشی یک ساله در آموزش و پرورش جذب کنیم. برای اجرای طرح جذب فارغ التحصیلان سایر دانشگاهها در دانشگاه فرهنگیان نیازمند تدوین طرح اجرایی هستیم که هم اکنون این طرح در دست تهیه است و ممکن است از مهر ۹۴ این موضوع تحقق یابد.
در نخستین مرحله انجام این روش بر اساس آزمون استحدامی آموزش و پرورش (شهریور ۹۴) حدود ۳۷۰۰ نفر انتخاب خواهند شد و به مدت یکسال مهارتهای معلمی را در دانشگاه فرهنگیان فرا خواهند گرفت.
لغو تعهد خدمت
در صورتی که قانون متعهدین به خدمت آموزش و پرورش (مصوب ۱۳۶۹) لغو شود، از این پس دانشجویان از میان افراد دارای مدرک دیپلم و به شکل کنونی جذب نخواهند شد. البته این موضوع شامل دانشجویان کنونی این دانشگاه نخواهد داشت و آنان با داشتن تعهد خدمت به استخدام آموزش و پرورش درخواهند آمد. با توجه به کمبود نیروی متخصص با مدارک تحصیلی دانشگاهی متناسب با شرایط معلمی در دهه شصت و اوایل دهه هفتاد، در وزارت آموزش و پرورش به موجب «قانون متعهدین خدمت»، مصوب ۸ خرداد ۱۳۶۹ مجلس شورای اسلامی، دانشجویان مراکز و دانشگاههای تربیت معلم و رشتههای دبیری دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی مکلف شدند در آغاز تحصیل خود، به وزارت آموزش و پرورش تعهد ثبتی خدمت سپرده و از آغاز تحصیل نیز به استخدام رسمی آزمایشی وزارت مزبور درآمده و از حقوق و مزایای مربوط به مدارک تحصیلی لازم جهت ورود به دوره تحصیلی مورد نظر برخوردار میگردیدند.
بدین ترتیب برای اینگونه نیروهای انسانی، طرح از میزان نقش و توانمندی کسبشده و موفقیت خود در دوران تحصیلات دانشگاهی تضمین کاری وجود داشت و این امر یکی از نقاط ضعف اساسی دانشآموختگان بورسیهها بوده است. با این وجود با توجه به کمبود نیروی انسانی تحصیلکرده دانشگاهی، سپردن تعهد استخدامی و بورسیه دانشجویان صرفاً برای تضمین تأمین نیروی انسانی مورد نیاز وزارت فوقالذکر صورت میگرفت. این در حالی است که از اواسط دهه ۱۳۷۰ و با ورود کافی نیروی انسانی تحصیلکرده دانشگاهی به بازار کار، نه تنها تأمین نیروی انسانی مورد نیاز دستگاههای اجرایی (از جمله وزارت آموزش و پرورش) تضمین گردید، بلکه حتی امکان انتخاب نیروهای شایستهتر نیز برای آنها فراهم شد. بدین ترتیب از آن زمان تاکنون دیگر فلسفه وجودی و وجوبی جذب نیروی انسانی به صورت بورسیه تعهد خدمتی در وزارت مذکور از بین رفته است.
با این وصف، جذب نیرو از طریق سپردن تعهد خدمت در وزارت مذکور تا سال ۱۳۸۶ به قوت خود باقی بود تا اینکه با اجرایی شدن قانون مدیریت خدمات کشوری و به استناد ماده (۱۲۷) آن، «قانون متعهدین خدمت به وزارت آموزش و پرورش» لغو گردید و این امر یکی از درخشانترین نکات قانون مدیریت خدمات کشوری بود و گامی اساسی در جهت ایجاد شایستهسالاری، اصلاح ترکیب کیفی نیروی انسانی و ارتقاء عملکرد در وزارت آموزش و پرورش برداشته شد. اما بعد از چند سال مجدداً بر اساس طرح نمایندگان مجلس، طی قانون الحاق دو تبصره به ماده (۱۷) قانون تعیین تکلیف معلمین حقالتدریس و آموزشیاران نهضت سوادآموزی مصوب ۱۹ مهر ۱۳۹۱ مجلس، قانون متعهدین خدمت به آموزش و پرورش مجدداً احیا گردید.
با توجه به اینکه در حال حاضر نیازهای آن وزارت برای مشاغل آموزشی به راحتی از بین فارغالتحصیلانی که از شایستگیها و توانمندیهای بهتری برخوردار بوده و در انتظار به دست آوردن شغل و استخدام میباشند، قابل تأمین بوده و دیگر نیازی به هزینههای اضافی برای بورسیه دانشجویان که تضمینی هم بر وجود شایستگیهای لازم در آنان بعد از فارغالتحصیلی وجود ندارد، نمیباشد.
بهسازی و ارزیابی منابع انسانی
یکی از وظایف و ماموریتهای راهبردی دانشگاه فرهنگیان، توانمندسازی و ارتقای شایستگیهای عمومی، تخصصی و حرفهای منابع انسانی وزارت آموزش و پرورش از طریق آموزشهای کوتاهمدت و تحصیلات تکمیلی است. یک میلیون معلم در آموزش و پرورش نیاز به بهسازی دارند و این کار در دانشگاه فرهنگیان زمینهساز تحول در نظام آموزش و پرورش است.[۱۲][۱۳] از دیرباز مراکر تربیت معلم محوریترین پایگاه در امر آموزش و توانمندسازی معلمان و کارکنان وزارت آموزش و پرورش بودهاند. توسعه مهارت حرفهای و توانمندیهای علمی و تربیتی معلمان با ارتقای کیفی آموزشهای ضمن خدمت و برنامهریزی برای روزآمد کردن اطلاعات تخصصی و تحصیلات تکمیلی معلمان متناسب با نیاز آموزش و پرورش جزو سیاستهای کلی ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش است.
از سویی ارتقاء و رتبهبندی معلمان مستلزم استقرار نظام ارزیابی و سنجش صلاحیتهای عمومی، تخصصی و حرفهای آنان مبتنی بر شاخصهای آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و تربیتی است و دانشگاه فرهنگیان میبایست نظام ارزیابی صلاحیت معلمان را مشتمل بر شایستگیهای، اخلاقی، اعتقادی، انقلابی، حرفهای و تخصصی متناسب با مبانی و اهداف سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایجاد نماید.
سرپرستی
دانشگاه فرهنگیان تاکنون رئیس نداشته است و سرپرستان قبلی آن اسدالله اسدی گرمارودی و جهانبخش محبینیا بودهاند. از ۲۴ شهریور ۱۳۹۲، محمود مهرمحمدی به سرپرستی دانشگاه منصوب شده و تاکنون عهدهدار این سمت است. مهرمحمدی میگوید که تصدی مسئولیت دانشگاه فرهنگیان کار عظیم تخصصی تربیت نیروی انسانی برای آموزش و پرورش است که به شهادت مقالات و سایر تلاشهای علمی ام، دغدغه سالهای دور و نزدیکم بوده است. قرار گرفتن در مسند مدیریت این دانشگاه، بهترین فرصت ممکن را در اختیار چون منی میتوانست قرار دهد که در جهت عملیاتی کردن اندیشهها و افکارم بکوشم... دانشگاه فرهنگیان یک دستاورد تشکیلاتی مهم و یک فرصت برای آموزش و پرورش کشور است... تربیت معلم در کشور ما باید به یک گفتمان تخصصی تبدیل شود و ضمن پاسداشت میراث گذشتگان، به نوآوری و نواندیشی در این عرصه بها داده شود... هیچ حرفهای به اندازه شغل معلمی بر توسعه و پیشرفت جامعه تأثیرگذار نیست. از این رو است که معلمان را نخستین مشعلداران پیشرفت و توسعه کشور میدانند و تحول و پیشرفت در هر جامعهای را در گرو متحول شدن نظام تعلیم و تربیت آن جامعه قلمداد میکنند؛ بنابراین محور اصلی تحول و توسعه، نظام تعلیم و تربیت و بهبود شرایط و کیفیت کار معلم است.
مأموریتهای دانشگاه
در اساسنامه دانشگاه فرهنگیان (مصوب ۱۳۹۰) اهداف این دانشگاه به این شرح آمده است:
تأمین و تربیت معلمان، مدیران، مربیان، کارکنان و پژوهشگرانی مؤمن و متعهد، معتقد به مبانی دینی و ارزشهای اسلامی و انقلابی، دارای فضائل اخلاقی و ارزشهای والای انسانی، کارآمد و توانمند در طراز جمهوری اسلامی
تربیت، توانمندسازی و ارتقای شایستگیهای عمومی، تخصصی و حرفهای منابع انسانی با تأکید بر پرورش انسانهای متقی، کارآفرین، خودباور، خلاق و توانا در تولید علم، فناوری و نوآوری، متناسب با مبانی و ارزشهای اسلامی و نیازهای جامعه
تسهیل فعالیتهای آموزشی و پرورش در تلفیق علم و دین و مشارکت در نهضت تولید علم، افزایش سهم تولیدات علمی در محتوای آموزشی و تربیتی موردنیاز آموزش و پرورش مبتنی بر مبانی و معارف اسلامی و نیازهای ملی و کاربردی کردن دستاوردهای علمی و پژوهشی ازطریق تعامل پویا و سازنده با حوزههای علمیه و مراکز علمی و پژوهشی داخلی، منطقهای و بینالمللی
ایجاد تحول و نوآوری در نظام تربیت معلم کشور و تغییر، اصلاح و ارتقای روشها و برنامههای آموزشی و پژوهشی تربیت معلم، براساس مبانی اسلامی و آخرین تحولات علمی و بهرهمندی از فناوریهای نوین جهت تحقق اهداف تعلیم و تربیت اسلامی
توسعه زمینه پژوهندگی و تقویت روحیه پژوهشی و گسترش دانش، بینش و مهارتهای منابع انسانی و رصد کردن تحولات نظامهای تربیت معلم و تحولات علمی در حوزه علوم تربیتی و آموزش و پرورش.
وظایف و اختیارات
نشستی در دانشگاه فرهنگیان تعلیم و تربیت دانشجومعلمان و مدیران و کارشناسانی با شایستگیهای اخلاقی، اعتقادی، انقلابی، تخصصی و حرفهای و مسلط بر مبانی و شیوههای تربیت اسلامی، در طراز جمهوری اسلامی ایران ازطریق آموزشهای بلندمدت، با مجوز شورای گسترش آموزش عالی
تربیت مدیران آموزشی و تربیتی توانمند، شایسته و تحولآفرین، مبتنی بر مبانی و معارف اسلامی و اقتضائات بومی
توانمندسازی و ارتقای سطح تربیتی، دانشی و مهارتی فرهنگیان ازطریق آموزشهای کوتاهمدت پس از اخذ مجوز از مراجع ذیصلاح
ارتقای توانمندیهای دانشجومعلمان بهمنظور ایجاد مهارت تدریس چندرشتهای
حرکت در مسیر نظریهپردازی و کاربست نظریههای اسلامی در زمینه تعلیم و تربیت اسلامی با مشارکت حوزههای علمیه و مراکز علمی و پژوهشی
برگزاری کارگاهها، همایشها و گردهماییهای آموزشی، پژوهشی و اعتقادی و تحقیقاتی بهمنظور تولید، توصیف، تبیین و ارزیابی دانش مرتبط در عرصه تعلیم و تربیت و ارتقای سطح علمی و شایستگیهای اعتقادی، اخلاقی و حرفهای دانشجومعلمان با رعایت ضوابط و مقررات مربوط
همکاری با مراکز آموزشی و پژوهشی که دارای فعالیتهای علمی مرتبط هستند بهمنظور بهرهگیری از تجارب و تخصص آنان
انجام مطالعات و پژوهشهای کاربردی و تولید دانش مورد نیاز وزارت آموزش و پرورش
انتشار مجله، کتاب علمی، جزوه آموزشی، تولید نرمافزار و برنامههای رایانهای متناسب با اهداف «دانشگاه» طبق ضوابط و مقررات مربوط
فراهم آوردن امکان بهرهگیری از ظرفیت مدارس تجربی در کارآموزی و کارورزی دانشجو معلمان
پردیسها و مراکز آموزش عالی
دانشگاه فرهنگیان دارای ۳۲ پردیس برادران و ۳۲ پردیس خواهران در استانها میباشد. هر استان دارای دو پردیس است و شهر تهران و شهرستانهای نهران هر کدام دو پردیس جداگانه دارند که مجموعاً ۶۴ پردیس را تشکیل میدهند. همچنین حدود ۳۴ مرکز آموزش عالی وجود دارد که وابسته به پردیسها هستند. در کل این دانشگاه دارای حدود ۱۰۰ واحد دانشگاهی است که اکثر آنها در مراکز استانها و تعدادی نیز در سایر شهرهای استانها قرار دارند.
ساختار سازمانی
هیئت امنای دانشگاه -رئیس دانشگاه -دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری -هیئت رئیسه دانشگاه -شورای دانشگاه -شورای مشورتی -دبیرخانه هیئت رسیدگی به تخلفات اداری کارکنان و انتظامی اعضای هیئت علمی -دبیرخانه هیئت اجرایی جذب اعضای هیئت علمی -اداره کل حقوقی، املاک و قراردادها -اداره کل حراست -اداره کل روابط عمومی و امور بینالملل -حوزه ریاست -اداره کل نظارت، ارزیابی عملکرد و رسیدگی به شکایات -دبیرخانه امور هیئت امناء -اداره گزینش -مرکز آمار، فناوری اطلاعات و ارتباطات -اداره امور شاهد و ایثارگران -معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی دفتر برنامه ریزی و نظارت آموزشی دفتر آموزشهای مجازی و کوتاه مدت اداره کل خدمات آموزشی و امور فارغ التحصیلان دفتر گسترش و تحصیلات تکمیلی -معاونت پژوهشی و فناوری دفتر برنامه ریزی و نظارت امور پژوهشی و بانکهای اطلاعاتی دفتر فناوری، قطبها و پارکهای علمی دفتر همکاریهای علمی، پژهشی ملی و بینالمللی اداره کل اسناد، انتشارات و کتابخانهها -معاونت فرهنگی دفتر برنامه ریزی و نظارت فرهنگی اداره کل امور فرهنگی اداره کل کانونها، تشکلها و نشریات -معاونت دانشجویی اداره کل خدمات رفاهی و دانشجویی اداره کل بهداشت، سلامت و تغذیه اداره کل تربیت بدنی اداره کل مشاوره و روانشناسی -معاونت توسعه مدیریت و منابع اداره کل امور مالی اداره کل امور اداری و تشکیلات دفتر طرح برنامه و امور عمرانی اداره کل امور پشتیبانی و رفاه -معاونت هماهنگی مرکز هماهنگی امور پردیسهای برادران مرکز هماهنگی امور پردیسهای خواهران.